Uroczystość zorganizowano pod patronatem Burmistrza Opoczna Michała Koneckiego. W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele władz samorządowych, służb mundurowych, organizacji społecznych, placówek oświatowych, instytucji publicznych oraz mieszkańcy miasta i gminy Opoczno.

Witając wszystkich obecnych, Burmistrz Michał Konecki podziękował za obecność i wspólne uczczenie pamięci ofiar tragicznych wydarzeń na Wołyniu. W swoim przemówieniu zaznaczył, że dialog polsko-ukraiński w tej sprawie nie jest łatwy, gdyż obie strony inaczej interpretują te wydarzenia. Podkreślił, że dla Polaków była to zorganizowana zbrodnia ludobójstwa, o której należy mówić otwarcie i uczciwie – nie z powodów politycznych, lecz w imię pamięci o dzieciach, kobietach, starcach i mężczyznach, którzy zginęli tylko dlatego, że byli Polakami. Burmistrz zaapelował, aby ten dzień był nie tylko wspomnieniem ogromnej tragedii, ale także wezwaniem do prawdy, przebaczenia i odpowiedzialności za przyszłość, zaznaczając, że tylko na fundamencie prawdy można budować pojednanie – szczere, trudne, ale trwałe i pełne szacunku.

W imieniu władz powiatowych głos zabrała Wicestarosta Powiatu Opoczyńskiego Maria Barbara Chomicz, która podziękowała Burmistrzowi Opoczna za pamięć i godne uczczenie tego dnia. Uroczystość poprowadziła Lidia Lasota – Dyrektor Wydziału Promocji i Kultury Urzędu Miejskiego w Opocznie.

Poruszające świadectwa świadków, którzy przeżyli Zbrodnię Wołyńską, odczytali: Monika Wojciechowska – Dyrektor Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej UM, Kacper Konecki – radny powiatowy oraz Piotr Kłodawski – pracownik Muzeum Regionalnego i Biblioteki Publicznej im. Stefana Janasa w Opocznie. Słowa hołdu i pamięci wygłosił Patryk Zalewski z Jednostki Strzeleckiej 1042 Opoczno im. 25 Pułku Piechoty AK – ZS „Strzelec” OSW.

W intencji pomordowanych modlił się Starosta Powiatu Opoczyńskiego Marcin Baranowski, który przypomniał, że naszym wspólnym obowiązkiem jest być stróżami pamięci Rzezi Wołyńskiej.

Oprawę muzyczną uroczystości zapewniła schola „Różyczki Maryi” z parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Opocznie, prowadzona przez Annę Ordzińską. Uroczystość uświetniło także wykonanie pieśni „Biały Krzyż” w interpretacji solistki Katarzyny Kowalczyk.

Wiązanki kwiatów złożyli i znicze zapalili: Burmistrz Opoczna Michał Konecki wraz z dyrektorami wydziałów Urzędu Miejskiego w Opocznie – Beatą Tworek, Anną Ksytą i Jackiem Reszelewskim; radni Rady Miejskiej w Opocznie z Przewodniczącym Dariuszem Kołodziejczykiem na czele – Jolanta Łuczka-Nita, Tomasz Kopera, Sławomir Róg, Ewa Róg oraz Andrzej Rożenek; w imieniu Posła na Sejm RP Roberta Telusa – Rafał Wereszczak z małżonką; delegacja Powiatu Opoczyńskiego – Starosta Marcin Baranowski, Przewodniczący Rady Powiatu Michał Białek, Wicestarosta Maria Barbara Chomicz, Sekretarz Magdalena Zapałacz oraz Skarbnik Monika Bielas; prezesi spółek miejskich – Zbigniew Sobczyk i Robert Grzesiński; Dyrektor Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej – Elżbieta Matyśkiewicz; przedstawiciele Komendy Powiatowej Policji w Opocznie – podkomisarz Barbara Stępień (w imieniu komendant Magdaleny Kucharskiej); przedstawiciele Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Opocznie – młodszy brygadier Maciej Połeć (w imieniu komendanta Krzysztofa Juszczaka); Ochotnicza Straż Pożarna w Opocznie – Adam Zakrzewski; delegacja Jednostki Strzeleckiej 1042 Opoczno im. 25 Pułku Piechoty AK – ZS „Strzelec” OSW; przedstawiciele Konfederacji Korony Polskiej – Tomasz Wiaderny i Jakub Długosz; przedstawiciele opoczyńskiej NSZZ „Solidarność”; delegacje szkół i przedszkoli z terenu Gminy Opoczno; przedstawiciele seniorów i emerytów oraz delegacje instytucji i jednostek organizacyjnych Powiatu Opoczyńskiego.

Rzeź wołyńska (1943–1944) była zorganizowaną czystką etniczną wymierzoną w ludność polską, przeprowadzoną przez ukraińskich nacjonalistów. Działania te miały charakter ludobójstwa.

Za zbrodnię odpowiadała frakcja Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów kierowana przez Stepana Banderę oraz jej zbrojne ramię – Ukraińska Powstańcza Armia (UPA). Sami sprawcy określali swoje działania mianem „akcji antypolskiej”, co miało zamaskować ich prawdziwe intencje – całkowite wyniszczenie i wypędzenie ludności polskiej z Wołynia oraz innych terenów.

Szacuje się, że w latach 1943–1944 OUN i UPA zamordowały około 100 tysięcy Polaków na Wołyniu i w Galicji Wschodniej. Niektóre źródła mówią nawet o 130 tysiącach ofiar.

Do pierwszej masowej rzezi doszło nocą z 8 na 9 lutego 1943 roku we wsi Parośla I w powiecie sarneńskim, gdzie oddział UPA zamordował 173 osoby. W kolejnych miesiącach liczba zbrodni rosła – m.in. w nocy z 22 na 23 kwietnia spalono osadę Janowa Dolina, a życie straciło tam ok. 600 Polaków.

Kulminacja mordów miała miejsce w lipcu 1943 roku. W niedzielę 11 lipca, zwanym „krwawą niedzielą”, oddziały UPA przeprowadziły skoordynowany atak na około 150 polskich miejscowości, głównie w powiatach: włodzimierskim, horochowskim, kowelskim i łuckim. Ataki te często odbywały się podczas nabożeństw – w kościołach, które były następnie burzone lub palone. W sumie zniszczono około 50 świątyń katolickich.

Na Wołyniu odnotowano zbrodnie w 1865 miejscowościach. Do najkrwawszych masakr doszło w Woli Ostrowieckiej (628 ofiar), kolonii Gaj (600), Ostrówkach (521) oraz Kołodnie (516). Sprawcy często wykazywali się skrajnym okrucieństwem – palono ludzi żywcem, wrzucano do studni, torturowano, gwałcono kobiety i używano narzędzi rolniczych, jak siekiery czy widły.

Polacy organizowali samoobronę, m.in. w Przebrażu, gdzie schronienie znalazło około 10 tys. osób. Tylko niektóre punkty oporu zdołały się utrzymać. Pomocy udzielała partyzantka sowiecka i żołnierze węgierscy, którzy dostarczali amunicję. Czasem broń pozyskiwano także od Niemców. Wielu Polaków ratowało się ucieczką do miast okupowanych przez Niemców, skąd część została wywieziona na roboty przymusowe do III Rzeszy.

Rzeź wołyńska nie ograniczała się wyłącznie do Wołynia. Zbrodnie miały miejsce również w województwach: lwowskim, tarnopolskim, stanisławowskim (Galicja Wschodnia), a także w lubelskim i poleskim. Na tych terenach mordy rozpoczęły się jesienią 1943 roku.

W kwietniu 1944 roku Ukraińska Powstańcza Armia, pod dowództwem Romana Szuchewycza (ps. Taras Czuprynka), rozpoczęła „akcję antypolską” w Galicji Wschodniej. Planowano, by miała mniej brutalny przebieg niż na Wołyniu – Polakom miano dać szansę na ucieczkę, a w razie oporu zabijano głównie mężczyzn. W praktyce często mordowano całe rodziny.

Do największych zbrodni doszło m.in. w Podkamieniu (100–150 ofiar), Bryńcach Zagórnych (100–145) oraz Berezowicy Małej (130–135). W atakach brali również udział żołnierze dywizji SS „Galizien” – np. w Hucie Pieniackiej zamordowano od 600 do 900 osób.

Ofiarą nacjonalistów padały nie tylko polskie rodziny, ale także Ukraińcy, którzy sprzeciwiali się mordom lub pomagali Polakom. Z danych zawartych w „Kresowej Księdze Sprawiedliwych” opracowanej przez IPN wynika, że 2527 Polaków zostało uratowanych przez Ukraińców, spośród których 384 poniosło śmierć za niesioną pomoc.

Polscy historycy szacują, że w wyniku ludobójczych działań ukraińskich nacjonalistów zginęło ok. 100 tysięcy Polaków: 40–60 tys. na Wołyniu, 20–40 tys. w Galicji Wschodniej i co najmniej 4 tys. na terenach dzisiejszej Polski. Tysiące Polaków ratowało się ucieczką do centralnej Polski.

Polskie podziemie dokonało odwetu – zginęło w jego wyniku około 10–12 tysięcy Ukraińców, w tym od 3 do 5 tysięcy na Wołyniu i w Galicji Wschodniej.

Choć działania UPA określano jako „akcję antypolską” czy „czystkę etniczną”, to w świetle prawa międzynarodowego spełniają one definicję ludobójstwa. Ich celem było całkowite unicestwienie polskiej społeczności na Wołyniu i częściowe jej wyniszczenie na innych terenach.

„Nie o zemstę, lecz o pamięć wołają ofiary.”