Piątek, 30 maja, poświęcony był historii miasta. Tego dnia ulicami Opoczna przeszedł barwny korowód historyczny, który wyruszył spod Domu Esterki i zakończył się przy zamku Kazimierza Wielkiego. Wzięły w nim udział dzieci, młodzież oraz rekonstruktorzy w średniowiecznych strojach, którzy nadali wydarzeniu wyjątkową oprawę. Wzdłuż trasy przemarszu odbywały się symboliczne scenki historyczne inspirowane dziejami Opoczna, przygotowane z myślą o przypomnieniu mieszkańcom wybranych wątków z przeszłości miasta.

Na czele korowodu szli: Burmistrz Opoczna Michał Konecki, Zastępca Burmistrza Jan Zięba, Zastępca Burmistrza Bartosz Milewski, Przewodniczący Rady Miejskiej Dariusz Kołodziejczyk a wraz z nimi delegacja z partnerskiego miasta Opočno w Czechach: Šárka Škrabalová – Burmistrz Opočna, Kateřina Vošlajerová – Zastępca Burmistrza oraz Václav Slezák – radny. Towarzyszyli im prezesi miejskich spółek: Zbigniew Sobczyk – Prezes Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej, Jarosław Antoniak – Prezes Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej, Robert Grzesiński – Prezes Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego oraz Lidia Lasota – Dyrektor Wydziału Promocji i Kultury Urzędu Miejskiego w Opocznie i Waldemar Plewa - Dtrektor Centrum Usług Wspólnych Gminy Opoczno.

Organizatorami piątkowych obchodów były opoczyńskie instytucje kultury: Muzeum Regionalne w Opocznie pod kierownictwem Adama Grabowskiego, Biblioteka Publiczna im. Stefana Janasa kierowana przez Jerzego Misiurskiego oraz Miejski Dom Kultury im. Tadeusza Sygietyńskiego, na czele którego stoi Zdzisław Miękus.

Zwieńczeniem dnia był piknik średniowieczny na placu targowym przy al. Sportowej. Mieszkańcy mogli obejrzeć pokazy walk rycerskich, odwiedzić stoiska odtwarzające dawne rzemiosła i skosztować lokalnych przysmaków – pierogów, zalewajki, potraw z grilla oraz waty cukrowej. Najmłodsi chętnie korzystali z dmuchańców i gier plenerowych.

Partnerem wydarzenia jest Województwo Łódzkie. Patronat honorowy nad obchodami objęła Marszałek Województwa Łódzkiego Joanna Skrzydlewska.

Poniżej prezentujemy historię Opoczna, opracowaną przez Lidię Świątek-Nowicką, kustosz Muzeum Regionalnego w Opocznie.

Opoczno jest wielowiekową miejscowością, której początki sięgają wczesnego średniowiecza. Nazwa Opoczna, podobnie jak początki samej miejscowości, giną w mrokach dziejów. Nazwa miejscowości ukształtowała się prawdopodobnie na przestrzeni XI-XIII w. Istnieje kilka teorii dotyczących pochodzenia nazwy Opoczno. Najczęściej wiąże się ją ze słowem „opoka”, które obecnie oznacza skałę osadową o białej i kremowej barwie zbudowaną z węglanu wapnia, z domieszką krzemionki. Dawniej, potocznie, słowo to oznaczało skałę, kamień, podłoże skaliste. Hipoteza ta miałaby swoje uzasadnienie w położeniu geograficzno-geologicznym Opoczna. Miasto leży bowiem w obrębie wzgórz opoczyńskich w ich północno- wschodniej części. Prawdopodobnie właśnie to położenie miasta „na opoce” dało początek jego nazwie. Jednoznaczne określenie pochodzenia nazwy Opoczno jest jednak niemożliwe ze względu na brak wzmianek o tej miejscowości z okresu wczesnego średniowiecza, z czasów gdy miejscowość kształtowała się. Miasto już w XIV w. określano nazwą istniejącą do dzisiejszego dnia.
Opoczno prawdopodobnie wyrosło z wczesnośredniowiecznego osiedla handlowego koncentrującego się przypuszczalnie wokół kościoła pw. św. Marii Magdaleny oraz dzisiejszych ulic Staromiejskiej i Stodolnej, które tworzyły charakterystyczne rozwidlenie wskazujące na istnienie w jego obrębie placu targowego. Niektórzy historycy przyjmują, że nie była to osada lecz miasto lokowane przez księcia Bolesława Wstydliwego. Brak jednak źródeł, które ostatecznie potwierdzałyby tę hipotezę.
Pierwszy kościół parafialny Opoczna usytuowany był typowo, poza zewnętrznym obrzeżem targowiska. Położenie Starego Miasta Opoczna przy kościele św. Marii Magdaleny potwierdza dokument z 1522 r. w którym stwierdzono, że łąki nadane kościołowi parafialnemu znajdują się między Wolą Załężną a Starym Opocznem.
Opoczno w najstarszym okresie swych dziejów przynależało do kasztelanii żarnowskiej. Było wówczas ośrodkiem wymiany towarowo-handlowej dla obszaru sięgającego przypuszczalnie ok. 20 km. Teren najdawniejszego Opoczna później nazywany był Starym Miastem Opoczna lub Staromieściem.
Za pierwszą źródłową wzmiankę o Opocznie przyjmuje się dokument księcia Leszka Czarnego nadający Opoczę na uposażenie kolegiacie sandomierskiej, pochodzący z 1284 r. Znana jest również wzmianka o błogosławionej Stanisławie z Opoczna, franciszkance z Zawichościa zamordowanej przez Tatarów w 1260 r.
Opoczno rozwinęło się za czasów króla Kazimierza Wielkiego. Kazimierz Wielki przeniósł miasto na nowy teren koncentrujący się wokół dzisiejszego placu Tadeusza Kościuszki. Tam znajdował się rynek o kształcie zbliżonym do kwadratu z którego wychodziły ulice. Przy rynku znajdował się ratusz, kościół, kamieniczki mieszczańskie, dwór wójtowski, zbrojownia oraz w niedalekiej odległości zamek. Kazimierz Wielki rozszerzył granice miasta tak, iż obejmowało ono 100 łanów frankońskich z których 6 należało do wójta, 1 łan do kościoła a pozostałe do mieszczan, którym wytyczono place pod zabudowę. Król pozostawił sobie obszar starego dworu królewskiego, brzegi rzeki Drzewiczki oraz pola i ogrody do pierwszego wału przy murze miejskim. Kronikarze Janko z Czarnkowa oraz Jan Długosz podają informację, że Kazimierz Wielki obwarował miasto, wybudował zamek oraz wzniósł kościół murowany.
Opoczno początkowo lokowane było na prawie średzkim. W 1365 r. przeniesione zostało przez Kazimierza Wielkiego na prawo magdeburskie. Już w XIII w. rozpoczął się proces lokacji miast na prawie niemieckim. Miasta lokacyjne powstawały na „surowym korzeniu” a więc na terenie dzisiaj niezasiedlonym, na terenie dawnych ośrodków miejskich lub obok nich oraz na terenie wcześniej istniejących wsi. Prawo niemieckie zapewniało ludności miejskiej wolność osobistą, dziedziczne posiadanie gruntów i autonomię sadowa. Prawo sądzenia mieszkańców miał wójt, który odpowiadał przed właścicielem miasta. Wójt spełniał szereg funkcji policyjnych oraz zbierał należne właścicielowi świadczenia od mieszkańców. Z czasem wykształciły się rady miejskie na czele z burmistrzem.
Do dzisiejszych czasów niestety nie zachował się dokument lokacyjny Opoczna. Znane są jedynie trzy dokumenty, nadane Opocznu przez króla Kazimierza Wielkiego. Pierwszy z nich pochodzący z 15 II 1344 r. mówi o ustanowieniu drogi handlowej z Polski na Ruś i Węgry. Kupcy wyruszający z Torunia, pod groźbą utraty towarów zobowiązani zostali podróżować przez Brześć, Łęczycę, Inowłódz i dalej aż na Węgry. Jednocześnie władca zezwolił kupcom krakowskim podróżować starą drogą, postanawiając, że cła, które pobierano w Piotrkowie i Rozprzy pobierane będą w Opocznie w taki sam sposób i w takiej samej wysokości. Kolejny dokument Kazimierza Wielkiego związany z Opocznem pochodzi z 12 marca 1360 r. Król nadał wówczas Piotrowi Krakówce i jego synowi Hermanowi, którzy zbudowali młyn królewski pod miastem, trzecią część tego młyna.
W trzecim dokumencie wystawionym w 1365 r. król Kazimierz Wielki potwierdził sprzedaż wójtostwa opoczyńskiego za 110 grzywien groszy praskich przez Mikołaja Streykyra na rzecz mieszczanina piotrkowskiego Hanka zwanego Kiełbasą określając jednocześnie uposażenie i obowiązki wójta oraz tutejszych mieszczan. Z dokumentu tego wiadomo, że do wójta należało 6 łanów ziemi wolnych od opłat, trzecia część z kar sądowych i połowa z przysiąg co stanowiło 1 grosz od osoby. Władca nadawał także wójtowi do użytkowania rzekę Drzewiczkę z obydwoma brzegami. Na rzece wolno mu było zbudować młyn zbożowy. Wójt miał także wybudować drugi młyn do obrabiania rudy pod warunkiem aby nie zalewał łąk królewskich. Wójt miał otrzymywać z karczem, domów i ogrodów 6 denarów oraz połowę opłat z 16 jatek rzeźniczych, tyluż szewskich, piekarskich i przekupnich. Monarcha pozwolił wójtowi wybudować łaźnię, oraz prawo budowy sadzawek rybnych oraz otrzymał ogród z sadem.
On i jego sukcesorzy zostali zobowiązani do udziału w wyprawach wojennych z jednym kopijnikiem w pancerzu. Po przeniesieniu miasta na prawo magdeburskie władca zwolnił wójta i mieszczan opoczyńskich od sądownictwa urzędników ziemskich. Od tej pory mieszczanie mieli odpowiadać przed wójtem a wójt przed królem. Pierwszymi znanymi źródłowo wójtami opoczyńskimi byli Mikołaj Streykyr oraz Hanko Kiełbasa.
Mieszczanie opoczyńscy zobowiązani zostali do obrony miasta przed nieprzyjacielem, konserwowania obwarowań miejskich, dostarczenia transportu na wyprawy.
W czasach Kazimierza Wielkiego Opoczno zostało otoczone murem obronnym (prawdopodobnie nastąpiło to bezpośrednio po lokacji). Wspominają o tym kronikarze Janko z Czarnkowa i Jan Długosz. Mury miejskie zostały zbudowane z kamieni wapiennych. Miały długość ok. 950 m i zakreślały kształt prostokąta, prawdopodobnie z zaokrąglonymi narożnikami północnym i wschodnim. Przypuszczalnie mur obronny zaopatrzony był w typowe baszty prostokątne otwarte w kierunku miasta i wysunięte na zewnątrz linii obwarowań. Z planu części miasta pochodzącego z 1820 r. znane są dwa obiekty – baszta narożna zachodnia i druga na odcinku południowo-zachodnim zbudowane na planie prostokąta. Prawdopodobnie w pozostałych bokach obwodu znajdowały się dalsze baszty. W murach obronnych znajdowały się bramy wiodące do miasta. Początkowo były dwie bramy- jedna usytuowana od strony traktu inowłodzkiego druga od strony traktu gielniowskiego. Bramy są wzmiankowane w dokumencie z 1365 r. oraz w dokumencie z 1455 r. Opoczno w obrębie murów miejskich posiadało powierzchnię ok. 6 ha. W XVI w. miasto zyskało trzecią bramę. Dodatkowo dostępu do miasta i zamku broniły rozlewiska rzeki. Być może miasto otoczone było fosą. Wzmianki o resztkach fosy pochodzą z XIX wieku. Warto dodać, że ok. 1400 r. w całej Polsce mury obronne posiadało 45 miast (na około 200 istniejących) Większość miast otoczona była wałami ziemnymi, drewniano-ziemnymi lub drewnianym parkanem. W 1369 r. na terytorium miejskim król lokował na 17 łanach wieś Bukowiec. W zamian nadał miastu rolę między Wolę Opoczyńską (Załężną) a miastem oraz role kmiece nad Drzewiczką.
Za panowania Kazimierza Wielkiego Opoczno zyskało znaczenie polityczne Stało się bowiem siedzibą starostwa i pozostało nią do końca XVIII w. Pierwszym znanym źródłowo starostą opoczyńskim był Sobko z Wyszkowic wzmiankowany w dokumencie z 12 III 1360 r.
Czasy Kazimierza Wielkiego były dla Opoczna czasem wspaniałego rozkwitu. Miasto szybko się rozbudowywało, kwitł handel i rzemiosło.
Zamek Kazimierza Wielkiego – (…) Tak tedy król ten (Kazimierz Wielki) ponad wszystkich monarchów polskich dzielnie rządził rzeczą pospolitą; albowiem jak drugi Salomon podniósł do wielkości dzieła swoje — murował miasta, zamki, domy”. Wszystkie te miasta i zamki bardzo mocnemi murami, domami i wysokiemi wieżami, nadzwyczaj głębokiemi rowami i innemi urządzeniami obronnemi otoczył, na ozdobę narodowi, na schronienie i opiekę królestwa polskiego. Za czasów tego króla, w lasach, gajach i dąbrowach tyle założono wsi i miast, ile bodaj nie powstało kiedy indziej w królestwie polskiem (…)
Jednym z nich był zamek w Opocznie, którego początki, sięgają XIV w. i wiążą się z osobą króla Kazimierza Wielkiego. Z inicjatywy tego króla na terytorium Polski powstało wiele zamków obronnych. Kronikarz Janko z Czarnkowa podaje, że było ich 35, jednak w rzeczywistości było ich ok.80. Niektóre budowane był od podstaw, niektóre rozbudowywane. Rozmieszczenie zamków było nierównomierne, gdyż budowle warowne koncentrowały się przede wszystkim wokół granic państwa oraz wzdłuż szlaków handlowych. Zamki strzegły również większych skupisk ludzkich. Na południu zbudowane były z kamienia a na północy czerwieniły się barwą cegieł. Jednym z wystawionych wówczas zamków był zamek w Opocznie. Średniowieczny zamek poprzedzony był dworem królewskim zlokalizowanym na terenie Staromieścia. Jego istnienie potwierdza wzmianka w dokumencie z 1361 r. o Świętosławie z Dąbrówki, rządcy tutejszego dworu królewskiego. Prawdopodobnie był drewniany, W 1365 r. określony został już jako stary.
Zamek opoczyński był typowym zamkiem miejskim tzn. leżał w obrębie miasta. Zbudowany został bowiem jednocześnie z murami miasta i usytuowany w ich obrębie. Zamek posiadał główną wieżę na planie kwadratu typową dla budowali warownych XIV w. oraz bramę wjazdową.
Zamki położone były zazwyczaj w najbardziej eksponowanych, z natury obronnych miejscach. Zamek opoczyński wzniesiony z kamienia wapiennego znajdował się nad rzeką Drzewiczką, która zapewniała dodatkowa obronę przedpola w razie zagrożenia. Ze względu na brak źródeł zarówno opisowych jak i ikonograficznych trudno jest ustalić jak pierwotnie wyglądał. Wiadomo, że zajmował południowy narożnik miasta a sądząc z fragmentarycznego planu miasta z 1820 r. jego obwód warowny zamykał się w formie prostokąta. Dziedziniec miał powierzchnię ok. 40 x 50 metrów. W zachodnim rogu zamku znajdowała się wieża mieszkalno-obronna prawdopodobnie tożsama z wieżą wzmiankowaną w lustracji z 1627 r. a brama wjazdowa usytuowana była zapewne w części północno – wschodniej. Od strony południowej zamek otoczony był korytem rzeki Drzewiczki. W XIV w. zamek miał składać się z sali rycerskiej, izby i wieży zachodniej.
Zamek wraz z okolicznymi wsiami od połowy XIV wieku tworzył starostwo grodowe aż do końca XVIII w. Starostwo opoczyńskie obejmowało teren dawnej kasztelanii żarnowskiej, część skrzyńskiej i część wolborskiej. Pierwszym, wzmiankowanym źródłowo starostą opoczyńskim był Sobko z Wyszkowic następnie urząd sprawowali Piotr Rpiszka z Bedlna (1394 r.) i Rafał z Michowa (1399-1403).
Zamek opoczyński spełniał rolę siedziby administracyjnej starostów, którzy mieli obowiązek utrzymywania go w stanie pełnego przygotowania na wypadek wojny. Stopniowo w niektórych zamkach miejskich funkcja obronna zeszła na drugi plan na rzecz funkcji użytkowych i reprezentacyjnych. Jednym ze skutków zachodzących zmian była rezygnacja z zasady militarnego sprzężenia zamek-miasto. Tak było również w Opocznie, gdzie zamek otrzymał wjazd z zewnątrz, z pominięciem miasta.
Legendy głoszą, że zamek opoczyński pełnił rolę siedziby królewskiej, gdy król Kazimierz Wielki przyjeżdżał na polowania w okoliczne lasy.
Nie ma niestety dokumentów, które potwierdzałyby pobyt Kazimierza Wielkiego w Opocznie. Wiadomo, że zamek odwiedził cztery razy król Władysław Jagiełło (w lipcu 1409 r. lipcu 1413 r., październiku 1414 r. i lipcu 1432 r.) oraz król Stanisław August Poniatowski w 1787 r.
Zamek w Opocznie spłonął prawdopodobnie w trakcie wielkiego pożaru miasta w 1483 r. Miasto na tyle ucierpiało, że król Kazimierz Jagiellończyk uwolnił mieszczan opoczyńskich od wszelkich opłat i ciężarów.
W XVI w. był zrujnowany i nie zamieszkany. W dokumencie z 20 stycznia 1551 r. zamek wymieniony jest jako własność króla Zygmunta Augusta.
Według lustracji królewszczyzn z 1629 r. zamek był zamieszkały. Leżał w rogu miasta, miedzy przedmieściem nad rzeką Drzewicą i stawem na niej (…) część ruin starosta naprawił, że znajduje się kilka pokoi (dla potrzeb starosty) kancelaria grodzka, wieża szlachecka, ale bez schodów. Do wieży prowadziły schody osłonięte daszkiem z gontów, które znajdowały się na zewnątrz wieży. Niedaleko stała stajnia. W zamku mieszkali i pracowali podstarości, burgrabia, klucznik, wrotny i kucharz. Zamek zyskał wtedy nowy dach kryty gontami. Brama, wybita w obrębie założenia zamkowego w 1599 r., na wylot prosto od miasta ku mostowi na rzece Wąglance idąca posiadała sklepienie a idąc w stronę rzeki po prawej stronie znajdowało się wejście do kancelarii grodzkiej-sklepionego pomieszczenia z dwoma oknami z kratami żelaznymi, piecem z zielonych kafli oraz kominkiem. Lustratorzy królewscy zanotowali, że pod zamkiem są piwnice lecz puste, błotem zarosłe oraz rudera pozostała z części dawnego zamku. Od zamku w stronę przedmieścia żydowskiego ciągnął się mur wysokości takiej jak zamek. W 1655 r. pod murami zamkowymi starły się wojska polskie ze szwedzkimi. Nie wiadomo, czy na skutek tej potyczki ale zamek został zniszczony. Nieznane są dokładnie rozmiary tych zniszczeń. W XVIII w. pisano budowla ta w czasie wojen szwedzkich do ostatka zniszczona i małe tylko ułamki murów dziś posiada.
W 1784 r, odbył się uroczysty wjazd do zamku starosty Jana Małachowskiego a trzy lata później do zamku przybył król Stanisław August Poniatowski, owacyjnie witany w sali sądowej. Materiały archiwalne z lat 1808 - 1809 mówią, że zamek zupełnie dawniej opuszczony i niemieszkalny (…) przez Wielmożnego Faygla teraźniejszego possesra własnym kosztem dla dobra publicznego i mieszczenia w nim Komissaryatu Dystryktowego podjętym ,z gruntu de nowo wyreperowany. Tego zamku reparacyja ze wszelkimi wygodami najściślej wyrachowana kosztuje 3000 zł.
W latach 1831-1834 część zamku przeznaczona była na magazyny zbożowe. Od 1848 r. w zamku zaczęło urzędować Biuro Naczelnika Powiatu Opoczyńskiego.
W połowie XIX w. w l. 1844-46 fragmenty opoczyńskiego zamku rysował Stanisław T. Chrząński, członek delegacji przeprowadzającej inwentaryzację zabytków w Królestwie Polskim pod kierunkiem Kazimierza Stronczyńskiego. Pozostawił rysunek ukazujący fragment ruin zamkowych.
W połowie XIX wieku zamek był siedzibą zarządu, mieściły się tam biura i mieszkanie naczelnika powiatu. W l. 1874-75 zamek opoczyński został wyremontowany. W 1927 r. architekt Majewski chcąc zarchaizować skromną bryłę budynku dodał renesansowe attyki oraz portal baniowy przy wejściu.
Po odbudowie w zamku aż do 1915 r. nadal znajdowała się administracja powiatowa carska. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w zamku znalazło swoją siedzibę starostwo powiatowe.
Po wybuchu wojny 6 września 1939 r. zostało ewakuowane na wschód przed zbliżającą się zawieruchą wojenną. W latach II wojny światowej w komnatach zamkowych mieścił się oddział zakaźny opoczyńskiego szpitala miejskiego im. św. Władysława. Szpital funkcjonował w tym miejscu do lat 60-tych XX w. W kolejnych latach w zamku znajdowały się biura administracji powiatowej, biblioteka, zakład energetyczny. W 1976 r. rozpoczęto adaptację budynku dla potrzeb Muzeum Regionalnego. Prace remontowo-konserwatorskie prowadzone były w oparciu o projekt adaptacji obiektu na muzeum wykonany w 1976 r. przez inż. architekta J. Mackiewicza.
Na bramie znajduje się wykuty herb Odrowąż nawiązujący do rodu Odrowążów, który w XV-XVI wieku sprawował urząd starosty opoczyńskiego. We wnętrzu zwracają uwagę trzy sklepione pomieszczenia o grubych ścianach sięgających 2,5metra w których odnaleźć można fragmenty najstarszych XIV-wiecznych murów.
Zachodnie skrzydło zamku sięgało do osi jezdni. Niemcy planując atak na ZSRR potrzebowali swobodnego przejazdu na Wschód ciężkimi wojskowymi pojazdami. W tym celu zburzyli część skrzydła i przylegający do niego dom oraz zbudowano drogę ( dzisiejszą ulicę K. Załęskiego „Bończy”).
Legendy głoszą, że zamek opoczyński połączony był przejściem podziemnym z tzw. domem Esterki. Jednakże do dzisiejszych czasów lochy nie zachowały się.
Dom Esterki - tradycja ustna przekazywana z pokolenia na pokolenie wiąże powstanie domu Esterki z legendarną ukochaną króla Kazimierza Wielkiego Żydówka Esterą. Król ufundował dla Esterki dom, który połączony został z zamkiem lochami. Legendy głoszą, że dom dla Esterki został zbudowany na miejscu gdzie niegdyś znajdowała się drewniana karczma ojca Esterki Mordochaja. Mieszkała w nim podobno Estera z rodziną, bowiem jak mówią legendy związek króla Kazimierza Wielkiego i Estery zaowocował dwoma synami Janem i Pełką Niemirami oraz córkami.Obecny budynek pochodzi prawdopodobnie z XVI w. na co wskazywałyby wątki murów. Pierwotna budowla zbudowana była z kamienia wapiennego. W czasie swojej wielowiekowej historii dom Esterki ulegał licznym przeróbkom. Rysunek T. Chrząńskiego z lat 40-tych XIX w. ukazuje jednopiętrowy, częściowo zniszczony budynek.
Kornel Kozłowski etnograf, który przybył do Opoczna w 1870 r. pisał o Domu Esterki jako czarnej od starości, nieotynkowanej ruince. Tworzyła ją jedna sklepiona komnatka, na wierzchu której rosło grube na kilka cali drzewko. Resztki pierwotnej budowli będącej podobno domem Esterki, były częściowo przerobione na budynek mieszczący kasę powiatu i mieszkania.
W połowie XIX w. dom Esterki został ofiarowany przez Ignacego Drużbackiego, sędziego pokoju i dziedzica dóbr Zameczek Radzie Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych Powiatu Opoczyńskiego. Dochód z niego miał być przeznaczony na utrzymanie szpitala św. Władysława. Po odnowieniu dolną część przeznaczono na sklepy, górna na salę zebrań obywatelskich.
W czasie powstania styczniowego w piwnicach mieściło się więzienie dla powstańców. Wspomina o nim min. Stefan Żeromski w powieści „Wierna rzeka”. W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości po 1918 r. mieściła się w nim siedziba Komendy Wojskowej, potem część oddziałów starostwa opoczyńskiego. W okresie II wojny światowej dom Esterki zajmowały biura Spółdzielni Spożywców „Społem”.
Dom Esterki został gruntownie odbudowany w 1893 r. i restaurowany w 1927 r. Do dzisiaj zachował nadany wówczas wygląd. Do jego najstarszych części należą dwa pomieszczenia na parterze o kolebkowym sklepieniu oraz posiadająca kolebkowe sklepienia piwnica. Ponad oknami pierwszego piętra dojrzeć można fragmenty napisów łacińskich, majuskułowych z XVI w. o treści Zręczna rada nastąpiła Mąż doskonały służył czasowi Wszystko obiecał poświęcić pracy i Bogu Mąż cierpliwy błądził wygnany z miasta jako pasterz któremu oddano w opiekę rzeczy,(miasto). W górnej części frontonu domu Esterki widnieje herb województwa sandomierskiego do którego Opoczno niegdyś należało.
Po 1945 r. dom Esterki miał wielu użytkowników. Obecnie mieści się w nim biblioteka.
Przy ulicy Kościelnej, która wychodziła z naroża dawnego Rynku do dzisiaj znajduje się kościół, którego fragment pamięta czasy Kazimierza Wielkiego.
Kościół pw. św Bartłomieja - Początki parafii pw. św. Bartłomieja w Opocznie sięgają prawdopodobnie czasów Kazimierza Wielkiego. Świadczy o tym fakt nadania łanu roli przeznaczonej dla parafii miejskiej o czym informuje dokument króla Kazimierza Wielkiego z 1365 r. potwierdzający sprzedaż wójtostwa opoczyńskiego przez wójta Mikołaja Streykyra Hankowi Kiełbasie. Łan roli przeznaczony dla parafii miejskiej świadczy, że równocześnie z zasadzeniem miasta budowano kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, do którego przeniesiono parafię ze Staromieścia.
Początkowo był to kościół murowany jednonawowy, który w miarę powiększania się liczby ludności Opoczna został rozbudowany. Od zachodu znajdowała się kruchta, od północy między kaplicą Matki Bożej a prezbiterium wnosiła się okrągła spiczasto zakończona wieża, w której mieściły się schody na chór. Wieża ta znamionowała cechy budownictwa czternastowiecznego.
Na dachu nad nawą mieściła się barokowa wieżyczka. Taki obraz opoczyńskiego kościoła przekazany został na rysunku pochodzącym z l.1844-1846. Kościół pw. św. Bartłomieja znajdując się w pobliżu muru obronnego miasta pełnił funkcje obronne. W czasie potopu szwedzkiego kościół został splądrowany, podobno nawet Szwedzi trzymali w nim konie.
W początkach XIX w. kościół zaczął popadać w ruinę. W 1812 r. pełnił rolę szpitala wojskowego. W 1826 r. geodeta rządowy W. Jarecki stwierdził, że kościół św. Bartłomieja nie posiada sklepienia. W 1850 r. rozpoczęto odbudowę świątyni według projektu Henryka Marconiego. W 1932 r. parafia opoczyńska liczyła 10856 katolików. Budynek starego kościoła stawał się za mały. W 1932 r. biskup W. Jasiński zobowiązał ks. proboszcza W. Starzomskiego i parafian do budowy nowego kościoła. Powołano Komitet Budowy Kościoła z którego wyłoniono prezydium w składzie – przewodniczący ks. proboszcz W. Gąsiorowski, wiceprzewodniczący burmistrz Henryk Szuster, starosta opoczyński Adam Krauze, sekretarz Stanisław Zięba, skarbnik, Józef Zaremba. W 1934 r. zadecydowano aby kościół został przebudowany wzdłuż ul. Kościelnej, tak aby prezbiterium zabytkowego XIV-wiecznego kościoła stało się boczną kaplicą a wejście do kościoła mieściło się od strony ulicy Kościelnej. Plan nowego kościoła opracował inż. Jerzy Struszkiewicz, zgodnie z zaleceniami Oddziału Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie. Zabytkowe prezbiterium zamieniono na kaplicę Matki Bożej.
Zachowaniem zabytkowej części gotyckiego kościoła zajął się konserwator województwa kieleckiego dr Jan Oleś.
Budowę nowego kościoła rozpoczęto w 1934 r. jednak przerwała ją II wojna światowa. Konsekracja nowego, trzynawowego kościoła zbudowanego z kamienia odbyła się dopiero w 1949 r. na polecenie biskupa Jana Kantego Lorka.
Dawne prezbiterium kościoła, obecnie kaplica Matki Bożej jest budynkiem dwuprzęsłowym, wielobocznym, opiętym szkarpami. Prezbiterium nakryte jest dachem dwuspadowym. Kaplica Matki Bożej ma gwiaździste sklepienie. Można do niej wejść przez kamienne, profilowane odrzwia z blaszanymi drzwiami. W tej części kościoła zachowały się oryginalne i ciekawe zabytki, które przypominają o wielowiekowej historii opoczyńskiej świątyni. Do najciekawszych z nich należy późnogotycka, wykonana z piaskowca chrzcielnica pochodząca prawdopodobnie z poł. XV w. Na chrzcielnicy wykute są herby Rola, Nałęcz, Jastrzębiec, Leliwa, Odrowąż, Poraj i Łabędź oraz orzeł.
Na ścianach kaplicy Matki Bożej znajdują się dwa późnorenesansowe nagrobki - Adriana z Bnina Śmigielskiego i Piotra Załuskiego. Nagrobek Adriana Śmigielskiego z 1616r. ukazuje leżącego rycerza w zbroi z prawą ręką wspartą na wezgłowiu, trzymającego w rękach książkę i rękawiczki. Przy lewym boku umieszczono szablę i hełm. Nagrobek posiada architektoniczne obramowanie w którym widnieje herb Ogończyk, unoszony przez putta. Z epoki późnego renesansu pochodzi marmurowy nagrobek Piotra Załuskiego, chorążego ziemi rawskiej ukazujący rycerza w zbroi, trzymającego w prawej ręce proporzec, w lewej rękojeść szabli. Zabytek ten pochodzi z 1630 r. Interesującym nagrobkiem w formie zaplecka kamiennej ławy jest nagrobek Jerzego i Anny z Podlodowskich Karwickich z 1623 r. Część nagrobkowych tablic, usuniętych podczas przebudowy kościoła ścianę Do najciekawszych należą: tablica poświęcona Helenie z Błońskich Karwickiej zm. 1829 r., pułkownikowi Sabinowi Sierawskiemu zm. 1841 r. oraz tablica poświęcona pamięci zmarłych w XIX w. W czasie przebudowy kościoła wiele zabytkowych tablic zostało zniszczonych.
W najstarszej części opoczyńskiego kościoła znajdują się również stalle z XVI w., które trafiły do kościoła w nietypowych okolicznościach, bowiem na drodze egzekucji sądowej. Mieszczanie opoczyńscy wiedli spór ze starosta opoczyńskim Stanisławem Ligęzą z Bobrku. Biorąc nad nim odwet mieszczanie usunęli z kościoła i porąbali starościńskie stalle. Sprawą zajął się w 1595 r. sąd który po dwóch latach skazał winnych zajścia na 6-tygodniowy pobyt w zamkowym więzieniu. Uznany za głównego prowodyra buntów i zamieszek wójt opoczyński Jan Przecławek został skazany na wygnanie z miasta. Mieszczanie opoczyńscy musieli dostarczyć do kościoła nowe stalle. Przedzielone na pojedyncze siedziska, z zapleckami zdobionymi malarstwem (dzisiaj już prawie niewidocznym) i napisem nawołującym do chwalenia Pana - „LAUDATE DOMINUM OVIA BONUS DOMINUS”. Kiedyś służyły duchownym a obecnie wszystkim.
W ścianę kaplicy Matki Bożej wmurowana jest pamiątkowa, niewielka tablica z białego marmuru ufundowana w stuletnią rocznicę zgonu Jana Kilińskiego 28 stycznia 1919 r.
Niestety do dzisiaj nie zachowały się mury obronne. O ich istnieniu przypomina ulica Kołomurna.