Herby to ustalone  według określonych reguł  oznaki osób, rodzin, korporacji, miast państw. Słowo „herb” wywodzi się od niemieckiego słowa „die Erbe”- dziedzictwo Właściwością bowiem herbów jest ich dziedziczność. Według słownika języka polskiego herb to znak dziedziczny w rodzie szlacheckim, używany jako pieczęć, umieszczany na chorągwiach, tarczach, budynkach i innych przedmiotach. Herb stanowił też godło państwa prowincji, instytucji, był także symbolem samorządu miejskiego i jako taki znajdował się na pieczęciach miejskich. Służył do oznaczania własności miejskiej budynków i sprzętów.
        

Pierwsza wzmianka o herbach w świecie pochodzi z XII w. Z Anglii herby przybyły na ziemie polskie z Niemiec przez Śląsk i Czechy w XIII w. Upowszechniły się wśród rycerstwa polskiego w końcu XIV w. W Polsce herby były dziedzicznymi, w obrębie rodu, oznakami przynależności do stanu rycerskiego (potem szlacheckiego).

 

Po raz pierwszy „sigillum civitatis Oppoczno„ wzmiankowane jest w 1487 r. Nie zachowały się jednak informacje dotyczące tegoż znaku. Przypuszczać należy, że znak związany był z osobą św. Bartłomieja, patrona opoczyńskiego kościoła parafialnego ufundowanego przez Kazimierza Wielkiego. Pierwsze, znane obecnie wizualne przedstawienie herbu Opoczna pochodzi z XVII w. W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się odcisk opłatkowy pieczęci miasta Opoczna pochodzący z 1683 r. Przedstawia całopostaciowe wyobrażenie świętego Bartłomieja, który w prawej ręce trzyma nóż podtrzymywany lewą ręką. Nad owalną tarczą znajduje się korona, po bokach dwie palmowe gałązki. W otoku pieczęci widnieje napis: SIGILLUM: CIVITATIS S: (ACRAE) R: (EGIAE) M: (AIESTATIS) OPOCZNO.  Średnica pieczęci wynosi 35 mm. Identyczne przedstawienie ukazane jest w przerysie  pieczęci miasta Opoczna z 1683 r. Kolejne przedstawienie pieczęci miasta Opoczna pochodzi z 1778 r. Jest to odcisk opłatkowy pieczęci o średnicy 35mm. Odcisk ukazuje  całopostaciowe wyobrażenie świętego Bartłomieja. W prawej ręce trzyma nóż, natomiast w lewej odartą własną skórę. W otoku pieczęci znajduje się nieczytelny napis. Znany jest również przerys pieczęci z 1778 r. który również przedstawia całopostaciowe wyobrażenie św. Bartłomieja. Nad prawą ręką widnieje litera „O”, pod ręką litera „C”,nad lewą ręką litera „P” pod ręką litera „N”.   Kolejne ikonograficzne przedstawienie pieczęci Opoczna pochodzi z 22 czerwca 1796 r. Na dokumencie stanowiącym wypis z akt wójtowskich dokonany przez pisarza Macieja Klimeckiego widnieje odcisk pieczęci miasta Opoczna. Odcisk ten ma średnicę 59mm. W centrum koła znajduje się owalna tarcza z całopostaciowym wyobrażeniem św. Bartłomieja. W prawej ręce trzyma nóż wzniesiony do góry. Nad owalną tarczą znajduje się otwarta korona, po jej bokach umieszczone są palmowe gałązki. W otoku pieczęci widnieje napis „Sigillum Civitatis S.R.M. Opoczno”  /S. =Sacre, R. =Regiae, M.=Majestatis/. Odcisk tej pieczęci jest nieomal identyczny z odciskiem pochodzącym z 1683 r. Przypuszczać można, że pieczęć wyobrażająca św. Bartłomieja funkcjonowała do końca istnienia Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Po upadku Polski w XVIII w. zaborcy usuwali herby, zastępując je godłem państwowym. W 1847 r. Teodor Chrząński projektując herb dla Opoczna również wykorzystał postać św. Bartłomieja. Jego kompozycja pokazuje całopostaciowe wyobrażenie św. Bartłomieja w powłóczystych szatach z aureolą nad głową. Święty trzyma oburącz wzniesiony ku górze miecz.

 

W okresie międzywojennym magistrat miasta Opoczna używał na swych pieczęciach herbu województwa sandomierskiego. Świadczą o tym dokumenty pochodzące z tego okresu. W dokumentach pochodzących z lat powojennych nie widnieją żadne przedstawienia na pieczęciach miejskich. W wydawnictwie pochodzącym z 1960 r. „Herby miast polskich Mariana Gumowskiego zamieszczony został herb Opoczna na którym widnieje postać św. Bartłomieja przypominający przedstawienie T. Chrząńskiego z 1847 r. Jednakże herb ten w tym okresie nie był używany. W wydawnictwach pochodzących z 1963 r. I 1965 r. jako herb Opoczna przedstawiony został herb Odrowąż.

 

Herb Odrowąż  jest jednym z najstarszych herbów w Polsce /obok herbów Nowina i Korczak/. Należał do licznego w okresie średniowiecza rodu Odrowążów, który według kronikarza J.Długosza przybył z Moraw. Kronikarz określił ich jako mężów popędliwych i wymownych, skłonnych do mowy popędliwej”. Niektórzy przyjmują, że dom Odrowążów przybył do Polski  razem z żoną Mieszka I Dąbrówką  i został założony przez Saula de Końskie, który ” przybył do Polski z wielkimi skarbami.” Początki rodu Odrowążów nie są więc znane. Pewne jest natomiast to, iż w XII w. istniał na ziemiach polskich taki ród a ich herb występuje już w XIV w. i jest wymieniony obok innych w „Wappenboek” herolda z Francji Gelrego. Posiadał wówczas taką formę jak obecnie.
         

Odrowążowie posiadali swe dobra min. w kasztelanii żarnowskiej (min .Białaczów, Końskie, Odrowąż). W XV-XVI w. Odrowążowie byli dzierżawcami starostwa opoczyńskiego. W XV w. funkcję dzierżawcy starostwa opoczyńskiego sprawował Eustachiusz ze Sprowy, dalej w l. 1478-1515 Jan-chorąży sandomierski, następnie Stanisław kasztelan żarnowski i Stanisław s. Stanisława sekretarz królewski w l. 1543-1555.
         

Herb Odrowąż posiada jeden z częściej spotykanych elementów w polskich herbach – strzałę, która samodzielnie występuje w 8 herbach a współistnieje z innymi znakami w 82 odmianach.. Kasper Niesiecki w swym herbarzu opisuje herb Odrowąż następująco „Ma być w polu czerwonym strzała biała z końcami na obie strony zakrzywionymi. W hełmie ogon pawi a w nim tenże herb”   Herb ten był także opisywany  jako „zawascha y rogaczyna”.
         

Symbolika tego dosyć oryginalnego herbu w heraldyce polskiej jest niejednoznaczna i nie jest wyjaśniona do końca. Bartosz Paprocki w 1584 r. podawał następującą legendę związaną z powstaniem herbu Odrowąż oraz jego znaczeniem. – ”Mąż jeden sławny w Morawiew w cudzej ziemi z poganinem o sztukę strzelał z łuku potem z nią i za pasy chodził i dziwnych sztuk rycerskich ze sobą próbowali. On poganin widząc, że nań szczęścia i mocy nie miał, przed monarchą krainy onej, znając łaskę pańską dla tego, że mu się z każdym nieprzyjacielem fortunnie w potrzebach zdarzało chcąc i nad onym górę otrzymać o szczudłki z nim przed cesarzem czynić chciał. On z gniewu mając to sobie za zelżywość uchwycił za gębę, którą mu z wąsem i nosem oderwawszy na strzałę wetknął i ukazał panu, który wzgardziwszy onym poganinem zeszpeconym dał mu za wieczny upominek onej jego zwierzchności nad nim strzałę przez wąs przewleczoną i nazwał go Odrzywąs (...)  Odrowąż po ten wiek.”

 

W końcu XIX w. Franciszek Piekosiński wysunął hipotezę, iż herby Odrowąż, Ogończyk, Kościesza, Lis wywodzą się ze znaków runicznych przybyłych na ziemie polskie w VIII i IX w. wieku od Normanów. Twierdzi, że przyjęto je jako znaki stannicze. Następnie w ciągu wieków uległy przekształceniom. Piekosiński w herbie Odrowąż dopatrzył się run „tyr” i „madr”. Runa „tyr” zbliżona była do strzały ustawionej wąsem do góry. Pierwotnie oznaczała boga wojny, potem wojownika. Runa „madr” o kształcie zbliżonym do półksiężyca oznaczała symbol wiedzy. F. Piekosiński twierdzi, że godła te przetrwały w tradycji polskiej i po kilku wiekach ich symbolika przestała być znana.

 

Niekiedy nazwę herbów kojarzono z nazwami rzek i jezior. I  tak herb Odrowąż niektórzy wywodzili od słowa Odra. W związku z tym upatrywano siedzib przodków rodu Odrowążów właśnie nad Odrą.
          

Z rozważań powyższych wynika, że herb Odrowąż został przyjęty jako herb Opoczna po II wojnie światowej i nie jest historycznym herbem  miasta. Prawdopodobnie pierwszym herbem Opoczna był wizerunek św. Bartłomieja, szczególnego patrona dynastii Piastów z której wywodził się założyciel Opoczna król Kazimierz Wielki.