Pierwsza wzmianka o Opocznie pochodzi z 1284 roku i dotyczy nazwy "Opocza", wspomnianej w dokumencie Leszka Czarnego dla kolegiaty sandomierskiej. "Opocza" oznaczało osadę położoną na opoce, czyli skale wapiennej. Z czasem wzmocniono tę nazwę przez dodanie przyrostka -no. Opoczno wchodziło wówczas w skład kasztelanii żarnowskiej dzielnicy sandomierskiej. Na przełomie XIII i XIV w. miejscowość lokowana na prawie średzkim sytuowała się wokół dawnego kościoła parafialnego św. Marii Magdaleny. Już w 1361 r. sprawowane były w Opocznie urzędy sędziego ziemskiego, wójta oraz radcy ekonomicznego. Na czasy panowania Kazimierza Wielkiego przypada okres świetności miasta. Monarcha ten w 1365 r. nadaje miastu prawo magdeburskie i rozszerza jego obszar. Nowe osiedle zostaje otoczone murami obronnymi i fosą. Oprócz tego wzniesiono w nim zamek, zbrojownię, dwór wójtowski, kościół św. Bartłomieja, sukiennice i domy mieszczańskie. Wjazdu do miasta strzegły: Brama Dolna i Brama Łowicka. Jest to również okres rozwoju handlu i rzemiosła. Wzrasta ranga miasta jako lokalnego ośrodka władzy. Między rokiem 1346 a 1368 otworzony zostaje powiat opoczyński na którym rządy sprawuje starosta. Już w II poł. XVI w. mieszczanie, za zezwoleniem Zygmunta Augusta budują przy zastosowaniu drewnianych rur wodociąg miejski. W tym też okresie działa szkoła, której wychowankowie studiowali na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1599 r. Zygmunt III Waza zezwala mieszczanom na wzniesienie trzeciej bramy od strony Krakowskiego Przedmieścia. W mieście pracuje wówczas 90 rzemieślników, z których najliczniej reprezentowani są szewcy i piekarze. Załamanie gospodarcze, które dotknęło w XVII w. Rzeczpospolitą wskutek prowadzonych działań wojennych, nie ominęło również Opoczna. Szczególnie dotkliwe zniszczenia przyniósł miastu w 1655 r. najazd szwedzki. W Opocznie pozostało zaledwie 20 domów, 11 rzemieślników, a targi zupełnie ustały. Stosunki handlowe ożywiają się nieco w poł. XVIII w. Na tutejsze targi przybywają kupcy m.in. z Gdańska, Opola, Łucka. Podobnie szerokie kontakty mają kupcy opoczyńscy. Powstanie Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego nie spowodowało w Opocznie ożywienia gospodarczego, mimo że w bezpośrednim zapleczu uformowały się wówczas 4 okręgi przemysłowe. 

   

W I poł. XIX w. niespełna 3,5 tys. miasto posiadało zaledwie kilkunastu rzemieślników. Pomimo tego następował stały acz powolny rozwój miasta, którego liczba mieszkańców wzrosła w 1878 r. do 5 tys. W tym czasie powstają niewielkie przedsiębiorstwa związane głównie z obsługą rolnictwa.
W 1880 r. zostają uruchomione przez Jana Dziewulskiego i braci Władysława i Józefa Lange, Zakłady Płytek Ceramicznych. Oprócz nich w pocz. XX w. istniała odlewnia, 7 pieców wapiennych, cementownia, browar i pończoszarnia. Ułatwieniem w rozwoju przemysłu było uruchomienie w 1885 r. linii kolejowej Koluszki - Skarżysko-Kamienna. W okresie I wojny światowej Opoczno było miastem przyfrontowym.

   

Wycofujące się wojska rosyjskie spaliły stację kolejową i zerwały mosty. Część zakładów przemysłowych stanęła. Miasto obciążały kontrybucje i rekwizycje.                  
W dwudziestoleciu międzywojennym Opoczno zyskuje kilka nowych zakładów przemysłowych m.in. hutę szkła, cegielnię, wytwórnię win. Liczba ludności powoli wzrasta z 7,2 tys. w 1921 r. do 9,4 tys. w 1939 r. W mieście działają dwie siedmioklasowe szkoły powszechne oraz kino. 7 września 1939 r. oddziały hitlerowskie zajmują miasto, rozpoczynając okres terroru i eksterminacji ludości. Do końca 1942 r. całowitej zagładzie uległa ludność pochodzenia żydowskiego, która na początku wojny liczyła 2700 mieszkanców.

   

W Opocznie i regionie działał silnie rozwinięty ruch oporu. Był to m.in. obszar działań oddziału majora Hubala, pierwszego partyzanckego oddziału w Polsce. Opoczno wyzwoliły z spod okupacji hitlerowskiej 17 stycznia 1945 r. oddziały 33 Armii I Frontu Ukraińskiego. Po II wojnie światowej Opoczno systematycznie rozwija się jako lokalny ośrodek przemysłu, administracji i kultury. Obok, mających ponad stuletnią tradycję, ZZPC "Opoczno" drugą wiodącą gałęzią przemysłu jest włókiennictwo. W latach 70-tych budowano kombinat włókienniczy, obecny "Optex" S.A. Poważnie wzrosły również funkcje oświatowo-wychowawcze i kulturalne. Opoczno posiada 6 przedszkoli, 4 szkoły podstawowe, szkołę muzyczną I stopnia, Liceum Ogólnokształcące, Zasadniczą Szkołę Zawodową. W zamku zorganizowano Muzeum Regionalne, a Miejski Dom Kultury mieści się w nowo pobudowanym i nowocześnie wyposażonym budynku. W Opocznie działa Biblioteka Publiczna i filia Biblioteki Pedagogicznej. Opoczno słynie w kraju jako stolica regionu o bogatej tradycji kultury ludowej. Tradycje te kultywują m.in. Spółdzielnia Rękodzieła Lud. i Art. "Opocznianka" oraz Zespół Pieśni i Tańca "Tramblanka". Aktywną działalność prowadzi Koło Miłośników Folkloru i oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. W Opocznie nadal istnieją szerokie możliwości inwestycyjne. Władze miasta zainteresowane są rozwojem przemysłu rolno-spożywczego pracującego na bazie produktów miejscowego rolnictwa. 

   

W drugiej połowie XIX w. i pierwszej dekadzie kolejnego stulecia w Opocznie następował szybki wzrost liczby ludności. W latach 1871-1913 liczba stałych mieszkańców Opoczna zwiększyła się aż o 3085 osób, co oznaczało wzrost blisko dwukrotny. Przyczyną wysokiego wzrostu naturalnego było nie tylko ożywienie gospodarcze miasta ale także rozwój przemysłu, który spowodował napływ ludności z zewnątrz oraz rozwój podmiejskich wsi. Warto zwrócić uwagę, że wzrost ludnościowy odnotowany był w obu podstawowych dla Opoczna grupach wyznaniowych, a więc wśród katolików i Żydów. Na przełomie XIX i XX w. w mieście zaznaczyło też swą obecność liczebnie niewielkie, ale tworzone przede wszystkim przez reprezentantów inteligencji, środowisko wyznawców prawosławia.
      Znaczny spadek demograficzny wśród mieszkańców Opoczna zaznaczył się w latach 1911-1969r. Do roku 1939 spadek ten spowodowany był głównie emigracją i przechodzeniem ludności do ośrodków fabrycznych a w kolejnych latach wyniszczeniem na skutek działań wojennych i eksterminacyjną polityką okupanta. 
     W okresie Polski Ludowej nastąpił znaczny odpływ mieszkańców na Ziemie Zachodnie oraz do miast Polski Centralnej.
 Obecnie Opoczno zamieszkuje około 34 tyś. mieszkańców.  

Tekst: Lidia Świątek

powrót